Sau bao công chăm sóc, không ít nông hộ rơi vào tình trạng "mất trắng" khi quả dưa lưới gần đến ngày thu hoạch thì bắt đầu bị thối phần đít. Tưởng là bệnh nấm thông thường, nhiều người xử lý sai cách khiến tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn. Bệnh thối đít quả không mới, nhưng nếu không hiểu đúng bản chất, người trồng vẫn dễ mắc sai lầm. Vậy làm sao để nhận diện, xử lý hiệu quả và phòng ngừa triệt để bệnh này? Hãy cùng Kieufarm tìm hiểu chi tiết dưới đây nhé.
Bệnh thối đít quả không mới, nhưng cần hiểu đúng bản chất.
1. Bệnh thối đít quả là gì? – Đừng nhầm với bệnh thối quả do nấm
Thối đít quả (tên tiếng Anh: Blossom-End Rot) là hiện tượng phần đáy quả dưa lưới bị thâm đen, sau đó lõm sâu, khô lại và có thể lan rộng nếu không xử lý kịp thời. Điểm đặc trưng là bệnh này không do vi sinh vật gây ra, mà là hiện tượng sinh lý, xuất hiện chủ yếu khi quả đang lớn nhanh (7–15 ngày sau đậu trái).
Khác với bệnh thối quả do nấm hay vi khuẩn – thường gây nhớt, mùi hôi và lan truyền – bệnh thối đít quả thường khô, không lây lan, nhưng ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng và sản lượng thu hoạch.
2. Nguyên nhân gốc rễ – Không phải cứ thiếu canxi là bị
Nhiều người cho rằng chỉ cần bổ sung canxi là giải quyết được bệnh này. Thực tế, nguyên nhân sâu xa là cây không hấp thu hoặc vận chuyển được canxi tới quả. Những nguyên nhân phổ biến bao gồm:
- Thiếu nước hoặc tưới không đều, khiến quá trình vận chuyển dinh dưỡng trong cây bị gián đoạn.
- Đất hoặc giá thể thiếu canxi, hoặc pH không phù hợp khiến rễ khó hấp thu canxi.
- Dư thừa đạm, làm cây phát triển quá nhanh, vượt khả năng cung cấp canxi cho quả.
- Rễ yếu, hệ thống tưới chưa tối ưu, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình trao đổi chất.
- Độ ẩm và nhiệt độ môi trường biến động mạnh, nhất là trong nhà màng không điều chỉnh thông gió đúng cách.
Tức là, cây có thể không thiếu canxi trong đất, nhưng vẫn bị bệnh vì không hấp thu hoặc phân phối đúng cách.
Nguyên nhân sâu xa là cây không hấp thu hoặc vận chuyển được canxi tới quả.
3. Phòng bệnh hiệu quả ngay từ đầu vụ
Bệnh thối đít quả là hậu quả của rối loạn dinh dưỡng và sinh lý, vì vậy có thể phòng ngừa hiệu quả bằng cách xây dựng quy trình chăm sóc đúng kỹ thuật ngay từ đầu. Dưới đây là các bước phòng bệnh quan trọng:
Kiểm tra và cải tạo đất/giá thể trước khi trồng
- Phân tích đất để biết thành phần dinh dưỡng, độ pH, độ dẫn điện EC.
- Điều chỉnh pH đất về mức 6.0–6.5 để canxi và khoáng chất dễ hấp thu. Nếu đất chua, nên bón vôi dolomite từ 15–20 ngày trước khi trồng.
- Với giá thể, cần chọn loại có độ tơi xốp tốt, giữ ẩm vừa phải, thoát nước nhanh (như sơ dừa đã xử lý, trấu hun, peat moss...).
Bón phân cân đối, tránh dư đạm
- Giai đoạn sau ra hoa và đậu quả, hạn chế bón nhiều phân đạm (ure, SA...), vì đạm thúc cây phát triển mạnh làm mất cân đối với canxi.
- Sử dụng công thức phân có tỷ lệ N:P:K cân đối, bổ sung canxi, magie, bo ngay từ giai đoạn ra hoa (ví dụ: 10-50-10 + Ca + B).
- Có thể luân phiên bón phân gốc và phun lá để tối ưu hiệu quả hấp thu.
Duy trì chế độ tưới nước hợp lý và ổn định
Thiết kế hệ thống tưới nhỏ giọt, điều chỉnh lưu lượng theo từng giai đoạn:
- Giai đoạn sau đậu quả: tưới 2–3 lần/ngày, mỗi lần từ 5–10 phút tùy thời tiết.
- Không tưới khi trời quá nắng, và không tưới dồn dập vào cuối ngày.
Cần duy trì chế độ tưới nước hợp lý và ổn định.
Tăng cường bộ rễ khỏe mạnh từ đầu vụ
- Sử dụng chế phẩm vi sinh và hữu cơ để giúp cây phát triển rễ tốt, hấp thu dinh dưỡng hiệu quả.
- Kết hợp với nấm đối kháng Trichoderma để phòng ngừa bệnh rễ, nấm hại.
Tạo môi trường nhà màng ổn định, thông thoáng
- Đảm bảo nhiệt độ trong nhà màng không quá cao (>35°C), vì cây dễ mất nước, khó hấp thu canxi.
- Tăng thông gió, phủ lưới cắt nắng, bổ sung quạt thông gió hoặc hệ thống làm mát nếu cần.
Theo dõi và ghi chép tình trạng phát triển cây
- Ghi nhận từng giai đoạn chăm sóc, dấu hiệu bất thường, để dễ dàng điều chỉnh nếu cây có biểu hiện stress sinh lý.
- Chủ động mời kỹ sư hoặc đơn vị kỹ thuật vào vườn kiểm tra định kỳ 2 tuần/lần.
Chủ động mời kỹ sư hoặc đơn vị kỹ thuật vào vườn kiểm tra định kỳ 2 tuần/lần.
4. Cách xử lý khi đã phát hiện bệnh
Khi phát hiện quả dưa lưới có dấu hiệu thối đít (vết thâm đen, lõm ở đáy quả, khô dần), cần xử lý càng sớm càng tốt để hạn chế thiệt hại. Dưới đây là các bước cụ thể:
Ngưng ngay việc bón phân đạm liều cao và phân kali mạnh
- Cây đang gặp rối loạn sinh lý, việc tiếp tục cung cấp đạm và kali sẽ khiến quả phát triển nhanh hơn mức cây có thể cung cấp canxi, làm bệnh nặng thêm.
Phun bổ sung canxi qua lá
- Sử dụng các sản phẩm canxi có khả năng hấp thu nhanh như: canxi chelate (Ca-EDTA), canxi bo (Ca+B), hoặc canxi dạng nano.
- Phun định kỳ 2–3 lần, cách nhau 5–7 ngày, trong giai đoạn quả phát triển mạnh.
- Thời điểm phun tốt nhất: sáng sớm hoặc chiều mát, tránh nắng gắt làm cháy lá hoặc giảm hiệu quả hấp thu.
Điều chỉnh chế độ tưới nước ổn định và phù hợp
- Duy trì độ ẩm đất/gía thể đều đặn, không để cây bị thiếu nước hoặc tưới bù quá nhiều.
- Nếu dùng hệ thống tưới nhỏ giọt, cần kiểm tra lưu lượng và thời gian tưới phù hợp theo giai đoạn sinh trưởng.
- Trong mùa nắng nóng, có thể chia nhỏ lần tưới trong ngày để cây không bị “sốc nhiệt”.
Duy trì độ ẩm đất/gía thể đều đặn, không để cây bị thiếu nước hoặc tưới bù quá nhiều.
Bổ sung canxi và các khoáng vi lượng qua gốc
- Dùng các loại phân bón gốc có chứa canxi nitrate, dolomite nghiền mịn hoặc vôi canxi liều nhẹ (nếu đất chua).
- Kết hợp bón thêm magie và bo để hỗ trợ quá trình vận chuyển canxi từ rễ đến trái.
Cải thiện hệ rễ và khả năng hấp thu dinh dưỡng
- Dùng acid humic, amino acid hoặc chế phẩm vi sinh rễ (Trichoderma, Bacillus) để phục hồi rễ, tăng hấp thu khoáng.
- Tránh để rễ ngập úng, hư thối vì sẽ làm tình trạng hấp thu dinh dưỡng càng tệ hơn.
Cắt bỏ các quả đã nhiễm bệnh nặng
- Không nên tiếc giữ lại quả đã bị thối phần lớn vì chúng tiếp tục tiêu tốn dinh dưỡng và có thể dẫn dụ vi khuẩn, nấm gây hại khác.
- Khi cắt, vệ sinh dụng cụ sạch sẽ để tránh lây nhiễm chéo.
Lưu ý: Sau khi xử lý, cần tiếp tục theo dõi sát tình trạng cây trong 5–7 ngày kế tiếp để đánh giá hiệu quả và điều chỉnh kịp thời nếu cần.
Cắt bỏ các quả đã nhiễm bệnh nặng.
5. Câu chuyện thật từ một nông hộ tại Đắk Lắk
Anh Hòa – một nông dân tại Kiên Giang – từng lâm vào cảnh thất thu nặng nề khi toàn bộ 2.000m² nhà màng dưa lưới của anh mất trắng hơn 2 tấn chỉ vì bệnh thối đít quả. Thời điểm đó, anh không hiểu nguyên nhân vì sao quả vẫn to đẹp mà phần đáy lại chuyển màu đen, lõm sâu rồi khô lại. Ban đầu anh nghĩ do giống hoặc thời tiết, nhưng càng thay đổi thì bệnh lại càng nặng hơn.
Sau khi được đội ngũ kỹ sư Kieufarm đến tận vườn kiểm tra và hướng dẫn điều chỉnh lại chế độ tưới nước, phân bón và cách bổ sung canxi đúng thời điểm, chỉ sau một vụ, tỉ lệ quả bị bệnh đã giảm từ 35% xuống còn chưa tới 2%. “Không phải cứ dùng nhiều phân là cây sẽ khỏe,” anh Hòa chia sẻ. “Quan trọng là phải hiểu đúng nguyên nhân, xử lý đúng cách, chứ cứ đổ lỗi cho thời tiết thì chẳng biết khi nào mới làm được.” Câu chuyện của anh là bài học thực tế cho rất nhiều người mới bắt đầu làm dưa lưới nhà màng.
Quan trọng là phải hiểu đúng nguyên nhân, xử lý đúng cách.
6. Giải đáp nhanh các thắc mắc thường gặp
Phun canxi lên lá có giúp trị được bệnh này không?
- Có, nếu phun đúng loại canxi dễ hấp thu và đúng thời điểm, thường cho hiệu quả cải thiện rõ rệt.
Tại sao cây không thiếu canxi nhưng quả vẫn bị thối đít?
- Vì cây không vận chuyển được canxi đến quả, thường do rễ yếu, mất cân bằng nước hoặc đạm cao.
Có thể bón phân gốc có canxi để phòng bệnh không?
- Có, nhưng cần đảm bảo rễ đủ khỏe và môi trường đất phù hợp để cây hấp thu hiệu quả.
Nhà màng trồng giá thể có bị thối đít quả không?
- Vẫn có thể bị nếu chế độ tưới và dinh dưỡng mất cân đối, nhất là khi giá thể giữ nước kém.
Bệnh có lây từ quả này sang quả khác không?
- Không, vì đây là bệnh sinh lý, không do nấm hay vi khuẩn gây ra.
Có cần cắt quả bệnh hay để lại cho chín tự nhiên?
- Nên cắt bỏ sớm để giảm tiêu hao dinh dưỡng và ngăn nguy cơ nhiễm bệnh thứ cấp.
Khi nào nên bắt đầu phun canxi để phòng bệnh?
- Ngay sau khi cây đậu quả và trong suốt giai đoạn quả phát triển nhanh, định kỳ 5–7 ngày/lần.
Nhà màng trồng giá thể có thể bị thối đít quả nếu chế độ tưới và dinh dưỡng mất cân đối.
Bệnh thối đít quả không phải bệnh nấm – không thể xử lý bằng thuốc bảo vệ thực vật. Muốn trị dứt điểm, cần hiểu đúng nguyên nhân gốc: cây không hấp thu được canxi vì rễ yếu, nước thiếu, hoặc phân bón mất cân đối. Việc điều chỉnh dinh dưỡng và tưới nước hợp lý ngay từ đầu vụ là chìa khóa giúp nhà màng đạt năng suất cao, quả đẹp và ổn định. Bạn đang gặp tình trạng tương tự và chưa biết bắt đầu từ đâu? Liên hệ Kieufarm để được tư vấn miễn phí cách xử lý tận gốc và lên phác đồ chăm sóc phù hợp cho vườn của bạn.
