Nhiều nhà màng đầu tư kỹ thuật bài bản, nhưng vẫn gặp tình trạng lá dưa lưới bị cháy, trái bị nám hoặc khô rụng bất thường. Khi đó, phần lớn người trồng lập tức nghĩ đến bệnh nấm, vi khuẩn hay sâu hại. Tuy nhiên, thực tế lại là một thủ phạm quen mà ít ai để ý – cháy nắng (Sunscald). Hiểu đúng về hiện tượng này không chỉ giúp bạn giảm thiểu thiệt hại năng suất, mà còn góp phần xây dựng một quy trình trồng dưa bền vững, phù hợp với điều kiện khí hậu nắng nóng ngày càng cực đoan hiện nay.
Cháy nắng (Sunscald) ảnh hưởng lớn đến năng suất cây dưa lưới.
1. Cháy nắng trên dưa lưới là gì? Khi ánh nắng cũng có thể “gây bệnh”
Trái ngược với những gì người trồng thường nghĩ, cháy nắng (Sunscald) không phải là một bệnh lý gây ra bởi nấm, vi khuẩn hay virus. Đây là một hiện tượng vật lý, xảy ra khi ánh nắng chiếu trực tiếp và kéo dài lên bề mặt lá hoặc trái, gây tổn thương mô thực vật. Tình trạng này phổ biến nhất vào thời điểm mùa khô, khi cường độ bức xạ mặt trời tăng cao, nhiệt độ nhà màng hoặc ngoài trời vượt ngưỡng cây có thể chịu đựng.
Trên thực tế, cây dưa lưới có thể chống chịu nắng khá tốt nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, khi cây bị suy yếu, thiếu nước, hoặc bị cắt tỉa quá mức, những phần như lá già, trái ngoài tán sẽ mất lớp che chắn tự nhiên, từ đó dễ dàng bị ánh nắng “đốt cháy”.
Hiểu được bản chất vật lý của Sunscald là nền tảng để người trồng có phương án phòng tránh hiệu quả, thay vì nhầm lẫn và xử lý sai cách như khi gặp các bệnh thực sự do sinh vật gây hại.
Hiểu bản chất vật lý của Sunscald là nền tảng để có phương án phòng bệnh hiệu quả.
2. Dấu hiệu nhận biết: Phân biệt cháy nắng với các loại bệnh khác
Việc phân biệt Sunscald với các bệnh lý thực sự là điều cực kỳ quan trọng, bởi cách xử lý hoàn toàn khác nhau. Dưới đây là những đặc điểm điển hình của cháy nắng trên dưa lưới:
- Trên lá: Các vết cháy thường xuất hiện ở rìa lá hoặc mặt trên – nơi tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng. Màu sắc vết cháy chuyển từ vàng nhạt sang nâu sẫm, khô giòn, không có quầng viền đặc trưng như bệnh nấm.
- Trên trái: Trái dưa bị cháy từng mảng, thường là mặt hứng nắng. Mô trái tại vùng cháy trở nên mềm, thâm nâu hoặc bạc trắng, dễ bị nấm thứ cấp xâm nhập nếu không xử lý kịp thời. Ở những vườn thiếu lá che, trái non rất dễ bị cháy dù cây vẫn phát triển bình thường.
- Điểm khác biệt với bệnh: Sunscald không có biểu hiện lan rộng theo kiểu lây nhiễm, không xuất hiện nấm mốc, không có mùi thối đặc trưng. Vết cháy thường có hình dạng cố định và chỉ xuất hiện ở vùng tiếp xúc nắng mạnh.
Những đặc điểm này giúp người trồng dễ dàng phân biệt với các bệnh như sương mai, thán thư, thối trái… từ đó tránh xử lý sai thuốc hoặc bón phân không phù hợp.
Việc phân biệt Sunscald với các bệnh lý thực sự là điều cực kỳ quan trọng.
3. Nguyên nhân: Vì sao cây dưa bị cháy nắng dù trồng trong nhà màng?
Một số người nghĩ rằng chỉ cây trồng ngoài trời mới bị cháy nắng. Tuy nhiên, Sunscald vẫn có thể xảy ra ngay cả trong nhà màng nếu người trồng không có biện pháp quản lý ánh sáng và nhiệt độ hợp lý.
Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến:
- Cắt lá quá nhiều: Khi người trồng cắt toàn bộ lá gần trái hoặc tỉa tán lá rộng vào mùa nắng, trái sẽ mất đi lớp che phủ tự nhiên. Ánh nắng chiếu trực tiếp lên trái non sẽ dễ dàng gây bỏng mô.
- Thiếu nước vào mùa khô: Nắng nóng kéo dài khiến cây mất nước nhanh, nếu không được tưới đủ và đúng thời điểm, mô lá sẽ bị “nấu chín” do nhiệt tích tụ.
- Không sử dụng hoặc sử dụng sai loại lưới cắt nắng: Nhà màng dùng lưới quá thưa, không cản được tia UV mạnh trong khoảng thời gian giữa trưa (10h–15h) khiến cây không được bảo vệ.
- Bón phân mất cân đối: Cây thiếu canxi, kali sẽ làm mô tế bào yếu, không đủ sức chống chịu với nhiệt độ cao. Ngược lại, bón đạm quá mức khiến lá phát triển nhanh nhưng mỏng, dễ cháy.
Từ những nguyên nhân trên, có thể thấy phần lớn trường hợp cháy nắng là do quản lý sai kỹ thuật, chứ không phải do bản thân cây dưa lưới yếu hoặc dễ nhiễm bệnh.
Phần lớn trường hợp cháy nắng là do quản lý sai kỹ thuật.
4. Cách phòng và xử lý: Giải pháp từ kinh nghiệm thực tế
Không như bệnh hại, cháy nắng hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu người trồng áp dụng đồng bộ các giải pháp kỹ thuật sau:
Quản lý ánh sáng đúng cách
- Sử dụng lưới cắt nắng từ 30–50% tùy khu vực và thời điểm trong năm.
- Với vùng Đông Nam Bộ, Tây Nguyên, thời điểm tháng 3 đến tháng 6 là cao điểm nắng gắt, nên bố trí lưới cắt nắng từ 10h sáng đến 3h chiều.
Cắt tỉa có kiểm soát
- Không cắt toàn bộ lá quanh trái, nên giữ lại ít nhất 2–3 lá gần trái để che chắn.
- Cắt tỉa từ từ, theo dõi phản ứng cây sau mỗi đợt cắt, tránh thay đổi đột ngột làm cây sốc.
Tưới nước hợp lý
- Ưu tiên tưới vào sáng sớm và chiều mát, tăng lượng nước vào những ngày nắng nóng, giảm khi trời dịu mát hoặc có mây.
- Kết hợp tưới nhỏ giọt và tưới phun sương vào các thời điểm cao điểm nắng để hạ nhiệt cho nhà màng.
Bổ sung dinh dưỡng hợp lý
- Tăng cường phân bón chứa canxi, kali, silic giúp mô lá và trái cứng cáp, tăng sức đề kháng nhiệt.
- Hạn chế bón đạm trong giai đoạn gần thu hoạch hoặc khi thời tiết nắng gắt.
Phun chất chống sốc nhiệt
Có thể sử dụng các sản phẩm sinh học hoặc chế phẩm chứa kaolin/clay để tạo lớp phủ phản xạ nắng nhẹ trên bề mặt lá và trái.
Ưu tiên tưới vào sáng sớm và chiều mát, tăng lượng nước vào những ngày nắng nóng.
5. Làm gì khi cây dưa lưới đã bị cháy nắng?
Dù phòng là chính, nhưng nếu cây dưa lưới của bạn đã bị cháy nắng, vẫn có cách khắc phục kịp thời để hạn chế thiệt hại và giúp cây phục hồi nhanh.
Ngừng ngay việc cắt lá và tăng cường che nắng
- Không cắt tỉa thêm để cây có thời gian tự điều chỉnh và phục hồi tán lá.
- Lắp bổ sung lưới cắt nắng hoặc phủ thêm lưới trắng trong những ngày nắng cao điểm, đặc biệt từ 10h–15h.
Tưới nước làm mát và hồi phục mô lá
- Tăng tần suất tưới nhẹ, chia nhỏ lần trong ngày.
- Có thể tưới phun sương ngắn vào trưa để hạ nhiệt trong nhà màng.
Phun chất chống sốc, hỗ trợ mô thực vật
- Sử dụng chế phẩm chứa acid amin, humic, vitamin B1 để giúp cây giảm stress nhiệt.
- Với trái bị cháy nhẹ, có thể che bằng túi lưới hoặc xoay nhẹ trái vào trong để tránh tổn thương lan rộng.
Cắt bỏ phần lá/chồi bị cháy nặng
- Nếu lá bị khô cháy hoàn toàn, cần cắt bỏ để tránh lây nấm thứ cấp. Tuy nhiên, chỉ thực hiện sau khi che nắng được đảm bảo.
Điều chỉnh phân bón tạm thời
- Dừng bón đạm trong 3–5 ngày đầu sau khi cháy.
- Chuyển sang phân có hàm lượng kali, canxi cao, kết hợp tưới phân qua lá để cây phục hồi tốt hơn.
Việc cứu cây sau cháy nắng cần kiên nhẫn từ 3–7 ngày, tùy mức độ thiệt hại. Nếu xử lý tốt, cây có thể ra lá mới và tiếp tục nuôi trái ổn định.
Ngừng ngay việc cắt lá và tăng cường che nắng khi phát hiện bệnh.
6. Trích kinh nghiệm từ kỹ sư tại vườn: Đừng cắt hết lá che trái
“Khi làm kỹ thuật cho nhiều vườn dưa lưới, tôi thấy lỗi phổ biến nhất là nhà vườn quá lo cây bị sâu, bệnh nên cắt lá liên tục để ‘thông thoáng’. Nhưng vô tình, trái không còn tán che nắng, dẫn đến cháy. Đặc biệt là cây đang nuôi trái mà gặp nắng gắt, chỉ cần vài giờ không có tán che là hỏng cả lứa trái.” – Kỹ sư Kieufarm
Câu chuyện trên cho thấy, quản lý tán lá đúng cách chính là biện pháp tự nhiên, hiệu quả nhất để phòng cháy nắng, hạn chế thiệt hại cho vườn. Cháy lá, cháy trái do nắng là hiện tượng tưởng chừng nhỏ, nhưng nếu không được nhận diện và xử lý kịp thời sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng, mẫu mã và sản lượng dưa lưới. Việc hiểu đúng – làm đúng ngay từ đầu là cách duy nhất để tránh rơi vào vòng xoáy “cắt – cháy – xử lý – mất mùa”.
Quản lý tán lá đúng cách chính là biện pháp tự nhiên, hiệu quả nhất để phòng cháy nắng.
7. Giải đáp nhanh: Những câu hỏi thường gặp về cháy nắng trên dưa lưới
Trái bị cháy nhẹ có thể bán được không?
- Chỉ bán được ở kênh thương lái hoặc chợ truyền thống, nhưng giá sẽ giảm mạnh, khó vào siêu thị hoặc xuất khẩu.
Cháy lá có ảnh hưởng đến vị ngọt của trái không?
- Có. Lá bị hư sẽ giảm khả năng quang hợp, từ đó ảnh hưởng đến lượng đường tích lũy trong trái.
Có nên dùng lưới đen để che nắng không?
- Không nên. Lưới đen giữ nhiệt nhiều hơn, gây hầm nhà màng. Ưu tiên dùng lưới trắng hoặc bạc.
Nhà màng bị cháy lá liên tục có phải thiết kế sai không?
- Có thể. Cần kiểm tra hướng nhà, độ cao, thông gió và vật liệu mái che để đảm bảo ánh sáng phân bố hợp lý.
Có loại giống dưa nào chống cháy nắng tốt hơn không?
- Có, một số giống có tán lá dày hoặc vỏ trái dày hơn sẽ chịu nắng tốt hơn. Nhưng kỹ thuật trồng vẫn là yếu tố quyết định.
Nên dùng chất chống nắng sinh học nào cho dưa lưới?
- Các sản phẩm chứa kaolin clay hoặc silic sinh học là lựa chọn an toàn, không ảnh hưởng đến chất lượng trái.
Cây bị cháy nắng khi đang đậu trái, có nên để tiếp không?
- Nên giữ lại nếu phần trái chưa bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, cần xử lý nhanh để cây không tiếp tục suy.
Lá bị hư sẽ giảm khả năng quang hợp, ảnh hưởng đến độ ngọt của trái.
Nếu bạn đang gặp vấn đề về cháy nắng hoặc muốn xây dựng quy trình canh tác dưa lưới bền vững, đừng ngần ngại kết nối với đội ngũ kỹ sư của Kieufarm. Với hơn 8 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao, Kieufarm sẵn sàng đồng hành cùng bạn từ khâu thiết kế nhà màng đến kỹ thuật chăm sóc chuyên sâu, giúp bạn vững vàng trong từng vụ mùa.
