Nguyên nhân dưa lưới năng suất thấp: Thiếu ánh sáng hay quang kỳ sai?

Không ít người canh tác dưa lưới đã đầu tư nhà màng, hệ thống tưới, phân bón bài bản nhưng kết quả thu hoạch lại không đạt như kỳ vọng, nguyên nhân nhiều khi chỉ xuất phát từ sự thiếu hiểu biết hoặc chủ quan trong việc kiểm soát ánh sáng và thời gian chiếu sáng. Vậy ánh sáng đóng vai trò gì trong canh tác dưa lưới? Tại sao chỉ cần thay đổi vài giờ chiếu sáng mỗi ngày, cây có thể tăng hoặc giảm năng suất đến 20%? Hãy cùng tìm hiểu rõ ràng qua bài viết này.

Ánh sáng đóng vai trò gì trong canh tác dưa lưới?

1. Ánh sáng: yếu tố nền tảng quyết định năng suất dưa lưới

Trước khi nói đến kỹ thuật hay dinh dưỡng, ánh sáng chính là điều kiện tiên quyết mà bất kỳ người trồng dưa lưới nào cũng cần thấu hiểu. Ánh sáng đóng vai trò cung cấp năng lượng cho quá trình quang hợp — quá trình giúp cây tạo ra dưỡng chất, nuôi lớn bộ lá, hoa và quả.

Điểm đặc biệt của dưa lưới là cây không chỉ “cần sáng” mà còn có cơ chế phản ứng rõ rệt với quang kỳ — tức thời gian chiếu sáng mỗi ngày. Khi ánh sáng đạt mức độ thích hợp, cây không chỉ phát triển khỏe mạnh mà còn điều chỉnh được khả năng ra hoa, tỷ lệ đậu trái, hình dáng và chất lượng của quả.

Ở vùng khí hậu có ánh sáng ổn định, năng suất dưa lưới thường cao hơn đáng kể so với các khu vực thiếu sáng, đặc biệt vào mùa mưa, khi cường độ ánh sáng giảm sút, năng suất dễ sụt giảm tới 30% nếu không có biện pháp can thiệp.

Ánh sáng đóng vai trò cung cấp năng lượng cho quá trình quang hợp.

2. Thời gian chiếu sáng: giới hạn vàng của từng giai đoạn sinh trưởng

Việc dưa lưới phát triển như thế nào không chỉ phụ thuộc vào có hay không có ánh sáng, mà phụ thuộc vào việc cây có nhận đủ số giờ ánh sáng lý tưởng trong ngày hay không.

Dưa lưới có những “ngưỡng sáng” khác nhau ở từng giai đoạn:

Vậy nên, ánh sáng không đủ hoặc thời gian chiếu sáng bị rút ngắn sẽ trực tiếp làm giảm số lượng hoa cái, kéo dài thời gian sinh trưởng, gây méo quả và giảm độ ngọt — những yếu tố quyết định giá trị thương mại của dưa lưới.

3. Không chỉ “có đủ sáng” mà cần “ánh sáng đúng lúc”

Phần lớn các mô hình trồng dưa lưới hiện nay chỉ chú trọng đảm bảo số giờ chiếu sáng trong ngày, nhưng thực tế, yếu tố thời điểm ánh sáng cũng quyết định mạnh đến sinh lý cây.

Ánh sáng buổi sáng, trưa và chiều không giống nhau:

• Sáng sớm (6h–9h): Bước sóng ánh sáng xanh chiếm ưu thế, giúp kích thích cây sinh trưởng chồi non, phát triển bộ lá.
• Giữa trưa (10h–14h): Ánh sáng có cường độ cao, thúc đẩy cây tích lũy đường và chất khô — yếu tố then chốt ảnh hưởng tới độ ngọt và hình thành lưới của quả.
• Chiều muộn (15h–17h): Cường độ ánh sáng giảm dần, cây giảm tốc độ quang hợp, chuyển sang giai đoạn tích trữ năng lượng.

Yếu tố thời điểm ánh sáng cũng quyết định mạnh đến sinh lý cây.

Với những farm có điều kiện ánh sáng không ổn định, việc chủ động điều tiết ánh sáng theo thời điểm trong ngày (qua lưới cắt nắng, thay đổi mật độ cây trồng hoặc bổ sung đèn chiếu sáng) là một chiến lược quan trọng giúp duy trì năng suất ổn định quanh năm.

4. Giải pháp điều chỉnh ánh sáng trong nhà màng

Dưa lưới trồng trong nhà màng thường được bảo vệ khỏi mưa gió, sâu bệnh, nhưng chính lớp màng bao che cũng có thể làm giảm cường độ ánh sáng từ 10–25% so với môi trường tự nhiên, đặc biệt trong những ngày nhiều mây.

Giải pháp thường áp dụng:

• Sử dụng màng nhà kính có khả năng khuếch tán ánh sáng: giúp ánh sáng lan tỏa đều, tránh ánh sáng chiếu tập trung gây bỏng lá, đồng thời tăng khả năng quang hợp ở toàn bộ tán cây.
• Lắp đặt hệ thống chiếu sáng bổ sung bằng đèn LED chuyên dụng cho nông nghiệp: đảm bảo đủ quang kỳ cho cây, đặc biệt trong mùa mưa hoặc những ngày âm u kéo dài.
• Kết hợp cảm biến ánh sáng: để điều chỉnh đèn bổ sung tự động, giúp tiết kiệm điện năng và đảm bảo cây nhận đủ ánh sáng lý tưởng.
• Đây chính là một trong những yếu tố then chốt để các trang trại dưa lưới công nghệ cao đạt năng suất ổn định bất kể mùa vụ.

Sử dụng màng nhà kính có khả năng khuếch tán ánh sáng.

5. Những lưu ý quan trọng khi kiểm soát ánh sáng cho dưa lưới

Dù đã hiểu rõ vai trò của ánh sáng và thời gian chiếu sáng, người trồng dưa lưới vẫn cần lưu ý một số yếu tố phụ có thể tác động gián tiếp đến hiệu quả sử dụng ánh sáng của cây:

• Mật độ trồng quá dày: Dù có ánh sáng đầy đủ, tán lá che nhau cũng làm giảm khả năng tiếp nhận ánh sáng của từng cây, ảnh hưởng đến năng suất.
• Hệ thống giàn treo và hướng luống trồng: Luống trồng nên được bố trí theo hướng Bắc – Nam, giúp ánh sáng phân bổ đồng đều suốt ngày, tránh hiện tượng cây bên rìa phát triển mạnh, cây giữa luống còi cọc.
• Độ sạch của màng nhà kính: Bụi bẩn bám trên bề mặt màng nhà kính có thể làm giảm tới 10% lượng ánh sáng đi qua, nên cần kiểm tra và vệ sinh định kỳ.
• Ảnh hưởng của thời tiết cực đoan: Những ngày có bức xạ quá cao (nắng gắt), cây có thể bị “cháy lá” dù đủ ánh sáng, cần có lưới che giảm nắng hoặc tưới phun sương hạ nhiệt.
• Kết hợp ánh sáng với dinh dưỡng: Ánh sáng tốt nhưng dinh dưỡng không cân đối (đặc biệt thiếu Kali và Canxi) cũng khiến trái nhỏ, kém chất lượng dù cây quang hợp đủ.

Luống trồng nên được bố trí theo hướng Bắc – Nam, giúp ánh sáng phân bổ đồng đều.

6. Giải đáp thắc mắc thường gặp về ánh sáng và dưa lưới

Có nên kéo dài thời gian chiếu sáng nhân tạo cho dưa lưới đến 16-18 giờ/ngày?

• Không nên, quang kỳ dưa lưới lý tưởng chỉ ở mức 10–14 giờ, kéo dài quá mức sẽ rối loạn sinh lý cây.

Trồng dưa lưới trong nhà màng có cần quan tâm đến ánh sáng như trồng ngoài trời không?

• Có, thậm chí cần kiểm soát kỹ hơn vì màng nhà kính làm giảm cường độ ánh sáng tự nhiên.

Ánh sáng có ảnh hưởng đến độ ngọt của dưa lưới không?

• Có, ánh sáng quyết định lượng đường tích lũy trong giai đoạn nuôi trái và chín.

Dưa lưới trồng mùa mưa có nên bổ sung đèn chiếu sáng không?

• Nên, để bù lại số giờ thiếu sáng do mưa kéo dài, giúp cây không bị kéo dài thời gian sinh trưởng.

Trồng dưa lưới ở khu vực nhiều sương mù có nên trồng trái vụ không?

• Không nên, ánh sáng yếu, sương mù dày sẽ cản quang hợp, cây chậm phát triển và dễ sâu bệnh.

Có thể kiểm tra ánh sáng bằng mắt thường để đánh giá đủ hay thiếu?

• Không chính xác, nên dùng cảm biến đo bức xạ ánh sáng (lux meter) để kiểm soát.

Ánh sáng yếu có thể làm trái dưa méo không?

•  Có, vì ánh sáng yếu làm quá trình quang hợp giảm, trái phát triển không đều, dễ méo.

Ánh sáng quyết định lượng đường tích lũy trong giai đoạn nuôi trái và chín.

Hiểu và kiểm soát ánh sáng không chỉ giúp dưa lưới đạt năng suất ổn định mà còn quyết định đến chất lượng thương mại của từng vụ mùa. Ánh sáng không thể thay thế bằng phân bón hay kỹ thuật nào khác, và việc kết hợp nhà màng, đèn chiếu sáng bổ sung, cùng với hướng luống, mật độ trồng hợp lý chính là “chìa khóa” cho một mô hình dưa lưới thành công. Nếu bạn đang có ý định bắt đầu mô hình dưa lưới, hoặc muốn tối ưu hóa năng suất vườn hiện tại, hãy để Kieufarm đồng hành cùng bạn trong việc thiết kế, thi công nhà màng và tư vấn giải pháp trồng dưa lưới phù hợp — từ ánh sáng, khí hậu cho đến dinh dưỡng.